УРЫЎКІ З ТРЫЛОГІІ “ВІЛЕНСКІ ТРЫПТЫХ” (у гэтым урыўку аўтар ад імя 6-гадовага хлопчыка расказвае пра паездку разам з бацькам з Маладзечна ў Залессе і далей у маёнтак свайго дзеда - Паніззе. Назвы гэтых населеных пунктаў ён змяніў: Маладзечна – Мястэчка, Залессе – Станцыя, Паніззе – Ніжаны).
…Маці, ведучы пастаянны бой з бацькам, вечны бой, такі ж, якім была барацьба Абачаў са сваім лёсам, пакідала мястэчка і, падобная ў гэтым да птушкі, калі тая адчуе павеў вясны, вярталася туды, адкуль выйшла душой і целам: яна вярталася ў Ніжаны. А, вяртаючыся ў Ніжаны, здаралася, не забірала мяне з сабой, i тады я разам з бацькам чакаў, не спускаючы вочы з дзвярэй. А калі станавілася ясна, што маці вярнулася ў матачнікі той адзінай пушчы, у якой пасвіўся вечны голад і прарэзліва крычалi птушкі, тады мы з бацькам ішлі на вакзал і, сеўшы ў апошні момант у вагон, імчалі наперад.
І вось праз паўгадзіны цягнік выкідаў нас на маленькай станцыі, якая ўпіралася ў хваёвыя лясы і цяністыя паркі магнацкай сядзібы, на станцыі, паглыбленай – як у возера – у векавыя таполі, што дакраналіся сваім бляшаным лісцем да сонца, якое павольна і сыпка драбілася ў іх, як залаты жвір. (маецца на увазе чыг. станцыя Залессе Смаргонскага раёна і гiстарычная сядзiба кампазiтара Мiхала Клеафаса Агiнскага - Т.К.)
Злева, там, дзе знаходзіліся Ніжаны, у нізіне, якая ішла ўслед за звілістай рэчкай, распрасціраліся квяцістыя і разнатраўныя лугі, поўныя шчаўя і чартапалоху, канюшыны і прыземістых лоз. Бацька браў мяне на плечы і, седзячы высока, як на кані, абдымаючы нагамі бацькаву шыю і прадчуваючы хуткую сустрэчу, падчас якой маці захоча ўзнагародзіць мяне за разлуку – я адчуваў сябе лёгкім, як пёрка, і адчуваў, што сэрца маё на момант спыняецца, нібы жадаючы адпачыць перад той хвілінай, прыходу якой я чакаў так доўга.
Мой Божа, Ніжаны, гэтыя схаваныя ў ліпах і вольхах, гэтыя глядзячыя у ставы і ручаі Нiжаны, якія абуджаліся разам з прылятаючым птаствам, а паміралі з апошнім крыкам дзікай гусі, гэтыя Ніжаны, што ляжалі нізка пад высокім небам – тут была мая сапраўдная калыска, тут было месца маіх трыумфаў і паражэнняў! Толькі тут я мог зразумець таямніцу катастрофы роду Абачаў, тут мог пранікнуць і ў Жубровічаў.
Я ўваходзiў ў Ніжаны, як скрыпка ў знойдзены футляр. Тут свет шчыльна прылягаў да мяне, і толькі тут я мог адчуваць тую свабоду, якая вяла мяне на абрывістыя сцежкі і загадвала адкрываць незнаёмыя сусветы.
ІІ
(хлопчык з бацькамі едзе на брычцы са станцыі Залессе паўз сядзібу Міхала Клеафаса Агінскага ў Паніззе)
…Брычка павольна калыхалася ў глыбокіх каляінах, потым званіла спіцамі па дарозе, роўнай, як ток, пакрываючыся тоўстым слоем пылу, густога, як найтанчэйшая мука. Я глядзеў на парк, які мы міналі, такi велізарны і высокі, як быццам дрэвы ў ім былі шматпавярховыя, і мне здавалася, што я бачу, як па парку прагульваецца снежнавалосы магнат з вясёлкай паланеза над галавой. I калі ён ужо выпрабаваў яго ў той гармоніі, якая павінна была выратаваць ад хаосу, магнат падносіў да скроні доўгі пісталет, каб разбурыць увесь свет разам з гармоніяй, якая аказалася недастаткова гарманічнай і не змагла выратаваць яго ад буры пачуццяў да той, што была больш, чым здароўе. Так, напэўна, узнік паланез, які зваўся “Развітанне з Радзімай”.
Але вось, праехаўшы праз вымашчаную тонкімі бярвёнамі грэблю, што вілася між цёмным і густым алешнікам і падмоклым лугам, з якога выстаўлялі свае залатыя вочкі купальніца i запозненая лотаць, а яшчэ перад гэтым абмінуўшы ставы, паўнаводныя і бяздонныя, як моры, на берагах якіх пасвіўся лянівы статак з аслепленым бугаём, які грозна пастукваў шырокай дошкай – я бачыў два маёнтачкі, схаваныя за дрэвамі.
ПРАЦЯГ БУДЗЕ
Пераклад ТАЦЦЯНЫ КЛЯШЧОНАК
Фота Zalesse.by, Smorgon.org і Globus.tut.by
